بازگشت
ملک فهد، پادشاه دوران پر فراز و فرود عربستان سعودی
ارسالي صميمي ارسالي صميمي


عربستان سعودی در دوره پادشاهی ملک فهد اتحاد نزديکی با ايالات متحده آمريکا و بريتانيا برقرار کرد. ملک فهد در عرصه داخلی می بايد از طرفی با آثار کاهش قيمت نفت و از طرف ديگر جامعه ای چند پاره مبارزه می کرد. ملک فهد که در سال 1982 به پادشاهی عربستان سعودی رسيد، يکی از هفت پسر ملک عبدالعزيز، بنيانگذار پادشاهی عربستان بود. ملک فهد چهارمين برادر از اين خانواده بود که بر تخت نشست. دو تن از برادران او در نتيجه فرايندی خشونت بار قدرت را از دست دادند - يکی در نتيجه کودتا - و ديگری نيز به قتل رسيد.
سياستمدار با تجربه ملک فهد در جوانی به خوشگذرانی مشهور بود و ادعاهايی مبنی بر زنبارگی، نوشيدن الکل و قمار در مورد او مطرح شده بود. برخی ادعا می کنند که او تنها در يک شب در قمارخانه ای در "مونت کارلو" 6 ميليون دلار باخت. اما شيوه زندگی او از دهه 1950 يعنی دوره ای که وی در دولت سعودی پست وزارت گرفت، تغيير کرد.
وقتی فهد به پادشاهی عربستان سعودی رسيد تجارب سياسی زيادی کسب کرده بود. وی وزير اصلاح طلب آموزش و پرورش بود و در توسعه آموزش زنان در اين کشور نقش داشت. ملک فهد جوان، به عنوان يک "تکنوکرات" و سياستمدار معامله گر شناخته می شد. او اهميت امنيت داخلی را درک می کرد و می دانست که پادشاهی سعودی نياز به دفاع از درون دارد. وی همچنين به عنوان ديپلماتی شناخته می شد که با پيچيدگی های سياست خارجی، به ويژه اهميت روابط خاندان سلطنتی سعودی با ايالات متحده آمريکا آشنايی داشت. سرزمين وفور چنين ظرافت های سياسی به ويژه وقتی ارزش خود را نمايان ساخت که ملک فهد می بايد کشور را در دوران پر آشوب کاهش درآمد نفت پس از يک دوره افزايش انفجاری قيمت ها در دهه 1970 اداره می کرد. عربستان سعودی صاحب بزرگترين منابع نفتی جهان است و در دهه 1970 سيل دلارهای نفتی به سوی اين کشور روان شد. در مورد اين دوره لطيفه ای نقل می شود با اين مضمون که در عربستان کاديلاک های نو به محض اينکه زيرسيگاری آنها پر می شود، به دور انداخته می شوند. طبيعتا چنين رشد انفجاری نمی توانست برای هميشه ادامه داشته باشد. اوايل دهه 1980 که همزمان با قدرت گرفتن ملک فهد بود، درآمدهای نفتی اين کشور شروع به کاهش کرد. عربستان سعودی به خاطر ذخاير عظيم نفتی آن همواره حکومتی پدرمآب داشته که به شيوه حمايت از شهروندان خود يعنی "از گهواره تا گور" افتخار کرده است. ملک فهد اما ناچار به اعمال برخی سياستهای رياضت جويانه برای کاهش برخی هزينه های دولتی شد. علاوه بر اين مساله داخلی، تهديدهای ديگری نيز از خارج متوجه اقتدار حاکميت سعودی شد.
دشمنان داخلی و دشمنان خارجی پيروزی انقلاب اسلامی در ايران (1979) باعث نگرانی درباره احتمال سرايت انقلاب به عربستان سعودی شد. ملک فهد در جريان جنگ عراق با ايران کمک های مالی فراوانی به عراق داد. وی در عين حال تلاش زيادی برای تقويت مشروعيت مذهبی خود به خرج داد. در سال 1986 وی عنوان "خادم حرمين شريفين" را بر عهده گرفت که در واقع جايگااهی مذهبی است. اما تا آن زمان هنوز تهديد جدی نمايان نشده بود. در سال 1990، عراق کويت را اشغال کرد و ملک فهد تصميم حساسی مبنی بر دعوت نيروهای خارجی به داخل خاک عربستان برای حفاظت از پادشاهی سعودی گرفت. وی به مردم اين کشور گفت "اين نيروها (نيروهای خارجی) در حال تمرين مشترک با نيروهای سعودی هستند و حضور آنها موقتی خواهد بود." اما پس از جنگ نيروهای آمريکايی خاک عربستان را ترک نکردند. انفجار يک بمب در سال 1996 در مقابل ستاد فرماندهی نيروهای آمريکايی در صحرا منجر به کشته شدن 19 آمريکايی شد و زنگ خطر درباره عمق خشم عمومی از حضور نيروهای خارجی را به صدا در آورد. فهرستی از بحران ها اما بسياری از مردم عربستان سعودی و مسلمانان در ساير نقاط اعتقاد داشتند که استقرار نيروهای غير مسلمان در سرزمين زادگاه اسلام در مخالفت مستقيم با تعاليم پيامبر اسلام است. چنين تصوری بعد از حملات يازدهم سپتامبر 2001 به آمريکا، شدت يافت. پانزده تن از هواپيما ربايان در وقايع يازدهم سپتامبر از شهروندان عربستان سعودی معرفی شده اند. و اسامه بن لادن که متولد عربستان است گاه و بيگاه از التزام خود به بيرون راندن "کافران" از سرزمين عربستان سعودی سخن می گويد. در برخی موارد نهضت های مردمی مخالف خاندان سلطنتی حضور خود را نشان داده اند که در کشوری که همچنان يک نظام استبدادی شناخته می شود، فعاليت خطرناکی است. هزينه های سنگين جنگ خليج (فارس) باعث شد تا پادشاه عربستان ناگزير به اتخاذ سياستهای اقتصادی سختگيرانه تری شود. و به اين ترتيب ملک فهد خود را به مجموعه ای از بحران های به هم پيوسته اقتصادی، سياسی و نظامی رويارو ديد که تحت کنترل در آوردن آنها برای او که از کسالت هايی نيز رنج می برد ممکن به نظر نمی رسيد.
جانشين باتجربه سلامت ملک فهد برای مدت طولانی دچار نقصان بود. او دچار بيماری ديابت بود، سالها سيگار کشيده بود و يک بار نيز در سال 1995 دچار حمله قلبی شده بود. او رسما پس از يک دوره استراحت کوتاه، بار ديگر عمده وظايف خود را بر عهده گرفت اگرچه بر روی صندلی چرخدار يا با استفاده از عصا. جانشين ملک فهد، امير عبدالله است که برادر ناتنی او نيز بود و اداره گارد ملی که وظيفه تامين امنيت داخلی اين پادشاهی را بر عهده دارد. شخصيتی سرسخت و مورد احترام که آلوده به فساد نيز نبوده است. شخصيتی که بسياری او را کمتر از ملک فهد دوستدار آمريکا می شناسند. از ديد بسياری از ناظران مسايل اين پادشاهی، امير عبدالله به عنوان کسی شناخته می شود که در پنج سال گذشته عملا اداره بيشتر امور را بر عهده داشته است.
August 7th, 2005


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
مسایل بین المللی